زندی: ارتباط بین خوشنویسی و ادبیات ناگسستنی است

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ علیرضا زندی، خوشنویس برجسته و استاد انجمن خوشنویسان ایران، با بیش از ۳۰ سال فعالیت حرفه‌ای در عرصه هنر، از دوران کودکی جذب این هنر شده و از محضر استاد یدالله کابلی خوانساری بهره برده است. او با برگزاری نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی و دریافت نشان درجه یک هنری، جایگاه ویژه‌ای در خوشنویسی معاصر ایران دارد. وی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا به مرور تجربیات و تحولات این هنر پرداخته‌است.

برنا: از چه زمانی وارد عرصه هنر شدید؟ 

زندی: دوران زندگی‌ام یعنی کودکی، نوجوانی و جوانی در شهر فومن و در کنار سه برادرم تحت سایه پدر و مادری فداکار گذشت. مادر مرحومم معلم و بسیار فرهیخته بود و پدرم کارمند مخابرات و سپس کارآفرین آزاد. مادرم با ثبت‌نام ما در کلاس‌های هنری کانون پرورش فکری کودکان، ما را با فرهنگ و هنر آشنا کرد و این روند به کشف استعدادهایمان منجر شد. من از سال ۶۸ با آشنایی با استادان خوشنویسی و طراحی، پا به عرصه هنر گذاشتم و خود را مدیون مهرشان می‌دانم.

برنا: چطور شد به صورت حرفه‌ای شکسته نستعلیق را انتخاب کردید و فعالیت می‌کنید؟ 

زندی: با راهنمایی‌های استادم، جناب حبیب‌زاده و مطالعه کتاب «سماع قلم»، موج مثبتی در من شکل گرفت. بعدها، با انتشار کتاب «منحنی عشق»، اشتیاقی شگرف در من ایجاد شد و شب‌ها تا صبح به تمرین مشق می‌پرداختم. این سعادتی است که سال‌ها شاگرد یدالله کابلی خوانساری بوده‌ام که تحولی شگرف در شکسته نستعلیق ایجاد کرده است.

برنا: جایگاه خط شکسته را در بین دیگر خطوط چگونه می‌بینید؟ 

زندی: خط شکسته را اصیل‌ترین خط ایرانی می‌دانم که در دوره معاصر به جایگاه حقیقی‌تری دست یافته است. ترکیب‌بندی و طراحی صفحه در این نوع خط به همت استاد یدالله کابلی، تنوع و تازگی بیشتری پیدا کرده است. این خط، بهار خطوط ایرانی است که عطرش را به مردی از خوانسار مدیون است. 

برنا: آیا خوشنویسی هنری ذاتی است یا اکتسابی؟ تعلیم چقدر در خوشنویس شدن یک فرد موثر است؟ 

زندی:ذوق هنری و استعداد می‌تواند ذاتی باشد، اما دریافت نکات فنی و آموزشی کاملاً اکتسابی است و نمی‌توان نقش تعلیم را منکر شد.

متاسفانه بین برخی دسته‌بندی‌ها در خوشنویسی کشورمان از پیش از انقلاب هم مرافعه بوده است. دلیل این پدیده زشت در این هنر متعالی چیست و چه راهکاری برای رفع آن به ذهنتان می‌رسد؟ 

زندی: متاسفانه در تاریخ هنر ایران، ما همواره شاهد بوده‌ایم که برخی گروه‌ها سعی در تخریب یکدیگر دارند. این پدیده ناشی از عدم شناخت و ناپختگی فرهنگی است. باید با گفتگو و تبادل نظر به یکدیگر نزدیک‌تر شویم و درک بهتری از هنر و هنرمندان یکدیگر پیدا کنیم.

برنا: اختلاف سلیقه و ذائقه هنری چه نقشی در تنش‌های هنری دارد؟ 

زندی:اختلاف سلیقه و ذائقه هنری امری غیرقابل انکار است. اگر مبنای آن انگیزه‌های شخصی نباشد، به‌ندرت دچار مشکل می‌شود. با این حال، یکی از پارامتر‌هایی که به آن پرداخته نشده، آموزش نقد هنری است. همان‌طور که آموزش هنر در مدارس جدی گرفته نمی‌شود و زنگ هنر بیشتر زنگ تفریح است، در نقد آثار هنری نیز ما آموزش ندیده‌ایم. نقد آثار هنری مقوله‌ای تخصصی و حرفه‌ای است که باید از سطح مدارس آغاز شود.

برنا: چگونه آموزش هنری در کشور‌های توسعه‌یافته به بهبود وضعیت هنر منجر می‌شود؟ 

زندی: در کشور‌های در حال توسعه و پیشرفته، معضلات خود را از طریق آموزش در مدارس پی‌گیری کرده و به نسل‌های بعد رنسانس‌های شگرفی را منتقل کرده‌اند. رشد و شکوفایی هنر‌های مدرن در کنار هنر‌های سنتی، خالق اجتماعی است که هم احترام و هم نقد منصفانه و حرفه‌ای را زینت‌بخش جامعه هنری می‌کند. متأسفانه، در حال حاضر، شاهد منیت و خودخواهی افرادی هستیم که هنر را در انحصار خود می‌خواهند و با هرگونه ابداع و خلاقیت به مبارزه می‌پردازند. چگونه می‌توان به ارتقاء آموزش هنری و نقد در مدارس کمک کرد؟

زندی: تنها راه نجات از این شرایط، آموزش صحیح و پرورش جدی از مدارس است. همان‌طور که پیگیری ورزش حرفه‌ای در مدارس نتایج خوبی داشته، به هنر و نقد هنری نیز باید به‌عنوان دروس تخصصی نگاهی جدی شود. در غیر این صورت، باور مردم به هنر سنتی و اصیل ما کاهش خواهد یافت.

برنا: نقاشی‌خط چه تعریفی دارد و چگونه در ایران شکل گرفته است؟ 

زندی: «نقاشی‌خط» به‌عنوان شیوه‌ای نوپا و اصیل در هنر معاصر ایران شناخته می‌شود. این مکتب، عنصر «خط و خوشنویسی» را با تکیه بر وجه بصری‌اش در بر می‌گیرد. نقاشی‌خط بعد از ظهور مکتب سقاخانه و در آغاز دهه ۱۳۴۰ با کاربرد خط در نقاشی آغاز شد. تلاش‌های سقاخانه‌ای‌ها تأثیر ماندگاری بر نقاشی نوگرای معاصر ایران داشت و موجب شکل‌گیری جریان‌های هنری دیگری از جمله مکتب نقاشی‌خط گردید.

برنا: نقاشی‌خط در حال حاضر چه جایگاهی دارد؟ 

زندی: امروزه این مکتب اهمیت دو چندانی در عرصۀ هنر‌های تجسمی ایران پیدا کرده و آرام آرام جایگاهی جهانی نیز کسب کرده است. موفقیت هنرمندان این مکتب در رقابت‌های بین‌المللی و فروش آثار با مبالغ بالا شاهدی بر این مدعاست. 

برنا: تکنولوژی چگونه تأثیری بر خوشنویسی و هنر‌های تجسمی داشته است؟ 

زندی: تحولات تکنولوژی در پنجاه سال گذشته، روش‌ها و سطوح اجرایی هنر را دگرگون کرده است. خوشنویسی با وجود فراز و نشیب‌هایش، همچنان یک هنر زنده و پویاست که با الهام از منابع غنی معنوی، منجر به خلق آثار بدیع و حیرت‌انگیز می‌شود. به‌عنوان مثال، در تاریخ هنر، درویش عبدالمجید طالقانی نمونه‌ای از هنرمندانی است که ابداعات و سنت‌شکنی‌هایش نسبت به معاصرانش بسیار تأثیرگذار بوده است. 

چگونه شکسته‌نویسی در دوره معاصر تحول یافته است؟ علیرضا زندی: در دوره معاصر، با ظهور استاد یدالله کابلی خوانساری، تحول بزرگی در خط شکسته رقم خورد. ایشان با ابداع قطعه‌پردازی و ترکیب‌بندی‌های مختلف قلم، به شکسته‌نویسی تنوع و غنای بیشتری بخشید. این نوع ترکیب‌بندی‌ها هر کدام فرم، فضا و ترکیبی خاص پیدا کردند و این روند به نسل جدیدی از خوشنویسان الهام بخشید. 

برنا: اختلاف سلیقه و ذائقه هنری در هنر چه تأثیری دارد و چگونه می‌توان به آموزش نقد هنری در مدارس توجه کرد؟ 

زندی: اختلاف سلیقه و ذائقه هنری، واقعیتی غیرقابل انکار در هر عرصه‌ای از هنر است. این موضوع به وضوح نشان می‌دهد که اگر انگیزه‌های شخصی در کار نباشد، چنین اختلافاتی نمی‌توانند مانع پیشرفت هنری شوند. با این حال، آموزش نقد هنری یکی از پارامتر‌هایی است که کمتر به آن پرداخته شده است. همان‌طور که آموزش هنر در مدارس جدی گرفته نمی‌شود و غالباً به زنگ تفریح تقلیل می‌یابد، آموزش نقد هنری نیز باید در سطح مدارس پیگیری شود.

برنا: کشور‌های پیشرفته چگونه معضلات هنری خود را از طریق آموزش در مدارس حل کرده‌اند؟ 

زندی: کشور‌های در حال توسعه و پیشرفته با تکیه بر آموزش در مدارس، معضلات خود را پیگیری کرده و به نسل‌های بعدی منتقل کرده‌اند. این رویکرد به بهبود وضعیت هنر‌های مدرن و سنتی منجر شده و جامعه‌ای را خلق کرده که در آن احترام و نقد منصفانه به هنرمندان زینت بخش فرهنگ و هنر می‌شود. 

برنا: چه راهکاری برای نجات هنر و آینده کشور وجود دارد؟ 

زندی:  تنها راه نجات از این شرایط، آموزش صحیح و جدی از مدارس است. باید به هنر و نقد هنری نیز به عنوان دروس تخصصی نگاه شود. در غیر این صورت، باور عمومی نسبت به هنر سنتی و اصیل کم‌رنگ خواهد شد. 

برنا: نقاشی‌خط چگونه در ایران ظهور کرده و اکنون چه جایگاهی دارد؟ 

زندی: نقاشی‌خط به‌عنوان شیوه‌ای نوپا و اصیل در هنر معاصر ایران، تحت تأثیر مکتب سقاخانه و تلاش‌های هنرمندان آن شکل گرفت. این مکتب به‌سرعت در عرصه هنر‌های تجسمی معاصر ایران اهمیت پیدا کرده و به جایگاهی جهانی دست یافته است. 

برنا: با توجه به پیشرفت تکنولوژی، آینده خوشنویسی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ 

زندی: با پیشرفت سریع تکنولوژی و ابزار‌های دیجیتال، خوشنویسی با چالش‌های جدیدی روبرو خواهد شد. اما نوآوری و خلاقیت در کنار سنت‌ها می‌تواند به عنوان موتور محرکی برای هنر‌های اصیل و غنی ما عمل کند. 

برنا: انجمن خوشنویسان ایران چه تأثیری بر خوشنویسی داشته است؟ 

زندی: انجمن خوشنویسان ایران، با قدمتی بیش از ۶۰ سال، به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین سازمان‌های هنری غیردولتی، تأثیرات مثبتی در آموزش و پرورش هنرجویان داشته است و نقش درخشانی در حفظ و غنای گنجینه‌های هنری ایران ایفا کرده است. 

برنا: رابطه بین ادبیات و هنر خوشنویسی را چگونه توصیف می‌کنید؟ 

زندی: رابطه بین ادبیات و هنر خوشنویسی در فرهنگ ایرانی محکم و ناگسستنی است. خوشنویس به‌عنوان یک هنرمند، خود را متعهد به انتقال پیام‌های اخلاقی و اجتماعی می‌داند و این پیوندی جدانشدنی بین ادبیات و خوشنویسی است.

انتهای پیام/